ഹിമാലയ മലനിരകളും ഉത്തരാഖണ്ഡും - 22

ഹിമാലയ മലനിരകളും ഉത്തരാഖണ്ഡും

ഭാഗം : 22

മസ്റൂർ ക്ഷേത്രങ്ങൾ

ഇന്ത്യയിലെ ഹിമാചൽ പ്രദേശിലെ ബിയാസ് നദിയുടെ കാൻഗ്ര താഴ്‌വരയിലെ 8 -ആം നൂറ്റാണ്ടിന്റെ തുടക്കത്തിൽ പാറവെട്ടിയ ഹിന്ദു ക്ഷേത്രങ്ങളുടെ സമുച്ചയമാണ് മസ്‌റൂർ ക്ഷേത്രങ്ങൾ അല്ലെങ്കിൽ മസ്‌റൂരിലെ പാറ മുറിച്ച ക്ഷേത്രങ്ങൾ എന്നും അറിയപ്പെടുന്നത്. ക്ഷേത്രങ്ങൾ ഹിമാലയത്തിലെ ദൗലാധർ പർവതത്തിലേക്ക് വടക്കുകിഴക്ക് അഭിമുഖമായി നിൽക്കുന്നു. അവ ഉത്തരേന്ത്യൻ നാഗര വാസ്തുവിദ്യാ ശൈലിയുടെ ഒരു പതിപ്പാണ്, ഹിന്ദുമതത്തിലെ ശിവൻ, വിഷ്ണു, ദേവി, സൗര പാരമ്പര്യങ്ങൾക്കായി സമർപ്പിക്കപ്പെട്ടവയാണ് , അതിന്റെ നിലനിൽക്കുന്ന പ്രതിമകൾ ഹീനോതെയിസ്റ്റിക് ചട്ടക്കൂടിൽ നിന്ന് പ്രചോദനം ഉൾക്കൊണ്ടിരിക്കാം.

അതിജീവിക്കുന്ന രൂപത്തിൽ ഒരു പ്രധാന ക്ഷേത്ര സമുച്ചയം ആണെങ്കിലും, ആർക്കിയോളജിക്കൽ പഠനങ്ങൾ സൂചിപ്പിക്കുന്നത് കലാകാരന്മാർക്കും വാസ്തുശില്പികൾക്കും കൂടുതൽ അഭിലഷണീയമായ ഒരു പദ്ധതി ഉണ്ടായിരുന്നുവെന്നും സമുച്ചയം അപൂർണ്ണമായി തുടരുന്നുവെന്നുമാണ്. മസ്‌റൂർ ക്ഷേത്രത്തിലെ ശിൽപങ്ങളും ശിൽപങ്ങളും നഷ്‌ടപ്പെട്ടു. ഭൂകമ്പത്തിൽ നിന്ന് അവയ്ക്ക് കേടുപാടുകൾ സംഭവിച്ചു.

ക്ഷേത്രങ്ങൾ ശിഖര ഉപയോഗിച്ച് മോണോലിത്തിക്ക് പാറയിൽ കൊത്തിയെടുത്തതാണ്, കൂടാതെ ക്ഷേത്ര വാസ്തുവിദ്യയെക്കുറിച്ചുള്ള ഹൈന്ദവ ഗ്രന്ഥങ്ങൾ ശുപാർശ ചെയ്യുന്നതുപോലെ ഒരു പവിത്രമായ ജലാശയം നൽകുകയും ചെയ്തു. ക്ഷേത്രത്തിന് വടക്കുകിഴക്ക്, തെക്കുകിഴക്ക്, വടക്ക് പടിഞ്ഞാറ് ഭാഗങ്ങളിലായി മൂന്ന് പ്രവേശന കവാടങ്ങളുണ്ട്, അവയിൽ രണ്ടെണ്ണം അപൂർണ്ണമാണ്. തെളിവുകൾ സൂചിപ്പിക്കുന്നത് നാലാമത്തെ പ്രവേശനം ആസൂത്രണം ചെയ്യുകയും ആരംഭിക്കുകയും ചെയ്തു, പക്ഷേ മിക്കവാറും അപൂർണ്ണമായി അവശേഷിക്കുന്നു, 20-ആം നൂറ്റാണ്ടിന്റെ ആദ്യകാല കൊളോണിയൽ കാലഘട്ടത്തിലെ പുരാവസ്തു സംഘങ്ങൾ ഇത് അംഗീകരിച്ചെങ്കിലും തെറ്റായി തിരിച്ചറിയുന്നതിനും തെറ്റായ റിപ്പോർട്ടുകൾക്കും ഇടയാക്കി. മുഴുവൻ സമുച്ചയവും സമമിതിയായി ഒരു ചതുരാകൃതിയിലുള്ള ഗ്രിഡിൽ സ്ഥാപിച്ചിരിക്കുന്നു, പ്രധാന ക്ഷേത്രത്തിന് ചുറ്റും ചെറിയ ക്ഷേത്രങ്ങളാൽ ചുറ്റപ്പെട്ടിരിക്കുന്നു. ക്ഷേത്ര സമുച്ചയത്തിന്റെ പ്രധാന ശ്രീകോവിൽ മറ്റ് ആരാധനാലയങ്ങളും മണ്ഡപവും പോലെ ഒരു ചതുരാകൃതിയിലുള്ള പ്ലാനുണ്ട്. ക്ഷേത്ര സമുച്ചയത്തിൽ പ്രധാന വൈദിക, പുരാണ ദേവതകളുടെയും ദേവതകളുടെയും രൂപങ്ങളുണ്ട്, കൂടാതെ അതിന്റെ ഫ്രൈസുകൾ ഹിന്ദു ഗ്രന്ഥങ്ങളിൽ നിന്നുള്ള ഐതിഹ്യങ്ങൾ വിവരിക്കുന്നു. 

പുരാവസ്തു ഗവേഷകരുടെ ശ്രദ്ധയിൽപ്പെടുത്തിക്കൊണ്ട് 1913-ൽ ഹെൻറി ഷട്ടിൽവർത്താണ് ക്ഷേത്ര സമുച്ചയം ആദ്യമായി റിപ്പോർട്ട് ചെയ്തത്. 1915-ൽ ആർക്കിയോളജിക്കൽ സർവ്വേ ഓഫ് ഇന്ത്യയുടെ ഹരോൾഡ് ഹാർഗ്രീവ്സ് അവരെ സ്വതന്ത്രമായി സർവേ നടത്തി. കലാ ചരിത്രകാരനും ഇന്ത്യൻ ക്ഷേത്ര വാസ്തുവിദ്യയിൽ വൈദഗ്ധ്യം നേടിയ പ്രൊഫസറുമായ മൈക്കൽ മെയ്‌സ്റ്ററിന്റെ അഭിപ്രായത്തിൽ, മസ്‌റൂർ ക്ഷേത്രങ്ങൾ ക്ഷേത്ര പർവത ശൈലിയിലുള്ള ഹിന്ദുവിന്റെ നിലനിൽക്കുന്ന ഉദാഹരണമാണ്. ഭൂമിയെയും ചുറ്റുമുള്ള പർവതങ്ങളെയും ഉൾക്കൊള്ളുന്ന വാസ്തുവിദ്യ.

ഒരു പ്രാദേശിക ഐതിഹ്യമനുസരിച്ച്, മഹാഭാരത പ്രശസ്തി നേടിയ പാണ്ഡവർ അവരുടെ രാജ്യത്തിൽ നിന്നുള്ള "ആൾമാറാട്ട" വനവാസകാലത്ത് ഇവിടെ താമസിച്ചു, ഈ ക്ഷേത്രം നിർമ്മിച്ചു. ഖാന്റെ അഭിപ്രായത്തിൽ, പാണ്ഡവരുടെ ഐഡന്റിറ്റിയും സ്ഥലവും തുറന്നുകാട്ടി, അതിനാൽ അവർ ഇവിടെ നിന്ന് മാറി. അതിനാലാണ് ക്ഷേത്ര സമുച്ചയം പൂർത്തിയാകാതെ കിടക്കുന്നതെന്ന് പറയപ്പെടുന്നു. ഇരുപതാം നൂറ്റാണ്ടിൽ, കിഴക്കോട്ട് ദർശനമുള്ള ശ്രീകോവിലിനുള്ളിൽ ആരോ മൂന്ന് ചെറിയ കരിങ്കല്ല് പ്രതിമകൾ അവതരിപ്പിച്ചു. ഇവ രാമായണ പ്രശസ്തി നേടിയ രാമൻ, ലക്ഷ്മണൻ, സീത എന്നിവരുടേതാണ്. 

1913-ൽ ഹരോൾഡ് ഹാർഗ്രീവ്സ് ക്ഷേത്രം സന്ദർശിച്ച സമയം മുതൽ, കേന്ദ്ര ക്ഷേത്രത്തെ പ്രാദേശികമായി താക്കൂർദ്വാര എന്ന് വിളിക്കുന്നു.