ശിവ താണ്ഡവസ്തോത്രം

ശിവ താണ്ഡവസ്തോത്രം

ശ്ലോകം - 1
ജടാടവീഗളജ്ജ്വല പ്രവാഹപാവിതസ്ഥലേ
ഗളേവലംബ്യ ലംബിതാം ഭുജംഗതുംഗമാലികാം
ഡമഡ്ഡ മഡ്ഡ മഡ്ഡ മന്നിനാദവഡ്ഡമര്‍വ്വയം
ചകോരചണ്ഡതാണ്ഡവം തനോതു ന: ശിവ ശിവം

അര്‍ത്ഥം
ജട + അടവി = കാടു പിടിച്ച ജട 
ഗള = കിനിയുക
ജല പ്രവാഹം = നീരൊഴുക്ക്
പാവിത = പവിത്രീകരിച്ച
സ്ഥല = സ്ഥലം

ഗളേ /അവലംബ്യലമ്പിതാം = ഗളത്തെ അവലംബിച്ച് ലംബമായി (തൂങ്ങിക്കിടക്കുന്ന)
ഭുജംഗം = പാമ്പ്
തുംഗ = ഉയർന്ന
മാലികാ = പൂമാല

ഡമഡ് ഡമഡ് ഡമൻ = ഡമരുകം കൊട്ടുന്ന ഒച്ചയെ സൂചിപ്പിക്കുന്നു
നിനാദം = ശബ്ദം
ഡമർ = ഡമരുകം
വയം = നെയ്യുന്ന - കൊട്ടുന്ന

ചകാര = ചെയ്തു
ചണ്ഡതാണ്ഡവം = ഉഗ്രതാണ്ഡവം
തനോതു = തന്നാലും
നഃ = ഞങ്ങൾക്ക്
ശിവഃ - പരമശിവൻ  
ശിവം = മംഗളകരമായത് ശിവം

[ഡമഡ് ഡമഡ് എന്നിങ്ങനെ തുടർച്ചയായി ഡമരു ശബ്ദം പുറപ്പെടുവിക്കുമ്പോൾ ശിവന്റെ കാടുപിടിച്ച ജടയിലൂടെ ഊർന്നിറങ്ങിയ ഗംഗാപ്രവാഹത്തിനാൽ പവിത്രമാക്കപ്പെട്ട സ്ഥലത്ത് കഴുത്തിനെ അവലംബിച്ച് പൂമാലയെന്നപോലെ ഉഗ്രസർപ്പത്തേയും തൂക്കിയിട്ട് ഉഗ്രതാണ്ഡവം നടത്തുന്ന ശിവനേ ഞങ്ങൾക്ക് മംഗളത്തെ തന്നാലും. ശിവന്റെ കഴുത്തിലെ പാമ്പ് ശിവന്റെ കാഴ്ചയിൽ മാലയും മറ്റൂള്ളവർക്ക് സർപ്പവും ആകുന്നു. ‘രജ്ജു-സർപ്പ ഭ്രാന്തി‘യിൽ കയറിൽ തെറ്റിദ്ധരിച്ചു കണ്ട പാമ്പിനെ കയറായിത്തന്നെ തിരിച്ചറിഞ്ഞവന് കയറ് വെറും കയറായും അത് മനസ്സിലാകത്തവന് അത് മനസ്സിലാകാത്തിടത്തോളം കാലമത്രയും മാത്രം അത് പാമ്പെന്നും തോന്നലുണ്ടാകുമെന്ന ശങ്കരസിദ്ധാന്തം രാവണൻ മറ്റൊരു തരത്തിൽ അവതരിപ്പിച്ചിരിക്കുന്നു. കയറിനു പകരം പൂമാലയായി. പിന്നെ രാവണൻ പ്രാർത്ഥിക്കുന്നത് ഞങ്ങൾക്ക് മംഗളത്തെ പ്രദാനം ചെയ്യണേ എന്നാണ്.  എനിക്കു മാത്രം തരണം എന്നു പറഞ്ഞില്ല എന്നു കൂടി ശ്രദ്ധിക്കുക.]

ശ്ലോകം - 2
ജടാകടാഹസംഭ്രമഭ്രമന്നിലിമ്പ നിര്‍ഝരീ
വിലോലവീചിവല്ലരീ വിരാജമാനമൂര്‍ദ്ധനീ
ധഗദ്ധ ഗദ്ധ ഗജ്വ ലല്ല ലാടപട്ടപാവകേ
കിശോരചന്ദ്രശേഖരേ രതി: പ്രതിക്ഷണം മമം

അര്‍ത്ഥം
ജടാ കടാഹം = കുടം അല്ലെങ്കിൽ  നിറച്ചു വെയ്ക്കുന്ന വലിയ പാത്രം കണക്കെ ഉള്ള ജട 

സംഭ്രമ = ഭ്രമണം ചെയ്യുക അഥവാ കറങ്ങുക
ഭ്രമ = കറങ്ങുക
നിലിമ്പ = ദേവ
നിർജ്ഝരി = നദി

വിലോല = ഇളകിയാടുന്ന
വീചി = തരംഗം
വല്ലരി = വള്ളി
വിരാജമാന = വിരാജിക്കുന്ന
മൂർദ്ധനി = മൂർദ്ധാവ്

ധഗധ് = കത്തിക്കാളുന്നതിനെ സൂചിപ്പിക്കുന്നു
ലലാടം = നെറ്റിത്തടം
പട്ട = പരന്ന
പാവകേ = കത്തുന്ന

കിശോരചന്ദ്രശേഖരേ = കൊച്ചു ചന്ദ്രക്കല ചൂടിയ
രതി = ഇഷ്ടം /  പ്രിയം / സന്തോഷം
പ്രതിക്ഷണം = ക്ഷണം പ്രതി
മമ = ഞാൻ /  എന്റെ

[ശിവന്റെ താണ്ഡവനടത്തിനിടക്ക് ശിവൻ കറങ്ങുമ്പോൾ ശിവന്റെ കടാഹം കണക്കെയുള്ള ജടയും കറങ്ങും, അതോടൊപ്പം അതിനുള്ളിലെ ദേവ നദിയായ ഗംഗയും തിരിയും, നെറ്റിയിലേക്ക് ഉതിർന്ന് വീഴുന്ന ജടാശകലങ്ങൾ ഇളകിയാടുന്ന മൂർദ്ധാവും, ധഗദ്ദകായെന്ന് കത്തിക്കൊണ്ടിരിക്കുന്ന പരന്ന നെറ്റിത്തടത്തിലെ തിളക്കവും ഒരു കൊച്ചു ചന്ദ്രക്കലചൂടിയ ശിരസ്സും കണ്ട് രാവണന് ക്ഷണം പ്രതി രതി തോന്നുന്നു.  രതിയെന്ന വാക്കിന് ഇഷ്ടം പ്രിയം സന്തോഷം എന്നിങ്ങനെ വേറെയും അർത്ഥങ്ങളുണ്ട്.]

ശ്ലോകം - 3
ധരാധരേന്ദ്രനന്ദിനീ വിലാസബന്ധു ബന്ധുര-
സ്‌ഫുരത്‌ ദൃഗന്ത സന്തതി പ്രമോദ മാനമാനസേ
കൃപാകടാക്ഷധോരണീ നിരുദ്ധദുര്‍ദ്ധരാപദി
ക്വചിച്ചിദംബരേ മനോ വിനോദമേതു വസ്തുനി

അര്‍ത്ഥം
ധരാധരേന്ദ്രൻ = ഭൂമിയെ ധരിച്ചവൻ [ഹിമവാൻ]  
ധരാധരേന്ദ്ര നന്ദിനി = ഹിമവൽ പുത്രി [പാർവതി]
വിലാസ = വിലസീടുന്ന
ബന്ധു ബന്ധുര = മനോഹരിയായ ബന്ധു (ഭാര്യ) 

സ്ഫുരദ് = സ്ഫുരിക്കുന്ന
ദിഗന്തം = ദിക്കിന്റെ
അറ്റം = ചക്രവാളം  
സന്തതി = പരക്കുന്ന /  വ്യാപിക്കുന്ന
പ്രമോദമാന മാനസേ = സന്തോഷമാനമായ മാനസം

കൃപാകടാക്ഷ ധോരണി =  കൃപയാലുള്ള കടാക്ഷത്തിന്റെ ഇടതടവില്ലാത്ത പ്രവാഹം
നിരുദ്ധ = നിരോധിക്കുക തടയുക
ദുർദ്ദരാദ് അപി = കഷ്ടമേറിയതു പോലും ദുർദ്ദരാപദി എന്നും പാഠഭേദമുണ്ട് [ദുർദ്ദരമായ (കഷ്ടമേറിയ) ആപത്ത്]

ക്വചിദ് = ചിലപ്പോൾ
ദിഗംബരൻ = ദിക്കിനെ വസ്ത്രമാക്കിയവൻ
മനോ വിനോദം = മനോവിനോദം വസ്തുനി = വസ്തു [ഉള്ള സാധനം, ഉണ്ടാവുന്നു എന്ന അർത്ഥത്തിൽ]

[ശിവനോട് ഏറ്റവും ചേർന്നതും മനോഹരിയും ഹിമവൽ പുത്രിയുമായ പത്നിയോടൊത്ത് ഉള്ള താണ്ഡവനൃത്തത്തിൽ ചക്രവാളങ്ങൾ പോലും നടുങ്ങുന്നു, സന്തോഷത്തിന്റെ അലയൊലികൾ മനസ്സിലേക്ക് വരുന്നു.  ആ കൃപാകടാക്ഷം ഒന്നു മാത്രം മതി എത്രയും ദുർഘടമായത് പോലും തരണം ചെയ്യുവാൻ അഥവാ ദുർഘടമായ ആപത്തിനെ പോലും മറികടക്കുവാൻ, ചിലപ്പോഴെങ്കിലും ദിഗംബരനായവന്  ഈ മനോവിനോദ നൃത്തം ചെയ്യണമെന്ന തോന്നലുണ്ടാകുന്നു.]

ശ്ലോകം - 4
ജടാഭുജംഗപിംഗളസ്‌ഫുരത്‌ഫണാമണിപ്രഭാ
കദംബകുങ്കുമദ്രവ പ്രലിപ്ത ദിഗ്വ ധൂമുഖേ
മദാന്ധ സിന്ധുരസ്‌ഫുരത്ത്വ ഗുത്തരീയമേദുരേ
മനോവിനോദമത്‌ഭുതം ബിഭര്‍ത്തു ഭൂതഭര്‍ത്തരി

അര്‍ത്ഥം
ജടാ ഭുജംഗം = ജടയിലെ പാമ്പ് [ലതാഭുജംഗം എന്നും പാഠഭേദമുണ്ട്, വള്ളിപോലുള്ള പാമ്പ്]
പിംഗള = പിംഗളവർണ്ണം [തവിട്ടു നിറം]
സഫുൽ ഫണാ = വിരിഞ്ഞ പത്തി [സ്ഫുരത് ഫണാ എന്നും പാഠഭേദമുണ്ട്, സ്ഫുരിക്കുന്ന പത്തി]
മണി പ്രഭാ = മാണിക്യത്തിന്റെ പ്രഭ

കദംബം = കൂട്ടം
കുങ്കുമദ്രവം = കുങ്കുമച്ചാറ്
പ്രദീപ്ത ദിക് = പ്രകാശിക്കുന്ന ദിക്ക് [പ്രലിപ്തദിക് എന്നും പാഠഭേദമുണ്ട്,  ദിക്കിലേക്ക് വ്യാപിക്കുന്ന]
വധൂ മുഖേ = വധുവിന്റെ മുഖമെന്ന പോലെ

മദാന്ധ = മദത്താൽ അന്ധനായ
സിന്ധുര = ആന
സ്ഫുരത് = സ്ഫുരിക്കുന്ന, വിറയ്ക്കുന്ന
ത്വക് = തോൽ [ഉത്തരീയം മേൽ വസ്ത്രം]
മേദുരം = കട്ടിയുള്ള

മനോവിനോദമത്ഭുതം = മനസ്സ്  വിനോദവും അത്ഭുതവും
ബിഭർത്തു =  കൊണ്ടുപോകുന്നു
ഭൂതഭർത്തരി = സർവ്വതിനേയും നിലനിർത്തുന്നത്

[ജടയിലെ പാമ്പും അല്ലെങ്കിൽ വള്ളി പോലത്തെ പാമ്പും അതിന്റെ തവിട്ടൂ നിറം സ്ഫുരിക്കുന്ന പത്തിയും ആ പത്തിയിലുള്ള മാണിക്യത്തിന്റെ പ്രഭ കൊണ്ട് കൂട്ടത്തോടെ എല്ലാ ദിക്കിനെയും വധുവിന്റെ മുഖമെന്ന പോലെ കുംകുമച്ചാറിൽ മുക്കിയതുപോലെ പ്രകാശിപ്പിക്കുന്നതിനേയും രാവണൻ ചിത്രീകരിക്കുന്നു.  തീർന്നില്ല, ശിവന്റെ ഉത്തരീയം മദം പൊട്ടിയ ആനയുടെ കട്ടിയേറിയ ചർമ്മം പോലെ പോലെ വിറയ്ക്കുന്നു, ആ നൃത്തത്തിൽ എന്റെ മനസ്സ് സന്തോഷവും അത്ഭുതവും കൊണ്ട് നിറയുന്നു.]

ശ്ലോകം - 5
സഹസ്രലോചനപ്രഭൃത്യ ശേഷലേഖശേഖര
പ്രസൂനിധൂളിധോരണീ വിധൂസരാംഘ്രിപീഠഭൂ:
ഭുജംഗരാജമാലയാ നിബദ്ധജാഡജൂഡക:
ശ്രിയേ ചിരായ ജായതാം ചകോരബന്ധുശേഖര:

അര്‍ത്ഥം
സഹസ്രലോചനൻ = 1000 കണ്ണുള്ളവൻ [ഇന്ദ്രൻ]
പ്രഭൃതി = തുടങ്ങിയ
അശേഷ = ശേഷമില്ലാത്ത / അവസാനമില്ലാത്ത
ലേഖ = നിര
ശേഖര = കിരീടം / തല
പ്രസൂനം = പൂക്കൾ
ധൂളി = പൊടി
ധോരണി = ഇടതടവില്ലാത്ത പ്രവാഹം
വിധൂസര = മണ്ണിന്റെ നിറം
ആംഘ്രി = പാദം
പീഠഭൂ = പീഠഭൂമി
ഭുജംഗ രാജ മാലയ = രാജവെമ്പാല മാല
നിബദ്ധ = കെട്ടിയ
ജാടജൂടക = ജടാജൂടം
ശ്രിയൈ = ശ്രീത്വം
ചിരായ = നീണ്ടു നിൽക്കുന്ന
ജായതാം = ആയിത്തീരട്ടെ
ചകോരബന്ധു = ചന്ദ്രൻ
ചകോരബന്ധുശേഖരൻ = തലയിൽ ചന്ദ്രനെ ചൂടിയവൻ

[ഇന്ദ്രനും പരിവാരങ്ങളും അറ്റമില്ലാത്ത നിരയായി വന്നു നിൽക്കുമ്പോൾ പൂക്കളെന്ന പോലെ പീഠഭൂമിയിൽ നൃത്തം ചവിട്ടുന്ന ശിവന്റെ മണ്ണിന്റെ നിറമായ  പാദങ്ങളിൽ നിന്നും പൊടി പരത്തി അനുഗ്രഹം ചൊരിയുന്നു, ഒരു ഉഗ്രസർപ്പത്തെക്കൊണ്ട് ജടകെട്ടി വെച്ച് ചന്ദ്രനെ തലയിൽ ചൂടി നീണ്ടുനില്ക്കുന്ന ശ്രീത്വം പ്രദാനം ചെയ്യൂന്നു. ചകോരം ചന്ദ്രരശ്മിയെ പാനം ചെയ്യും എന്നണ് കവി സങ്കല്പം. അതുകൊണ്ടാണ് ചന്ദ്രൻ ചകോരബന്ധു ആയത്.]

ശ്ലോകം - 6
ലലാടചത്വരജ്വലത്‌ ധനഞ്ജയസ്‌ഫുരിംഗഭാ
നിപീതപഞ്ചസായകം നമന്നിലിമ്പനായകം
സുധാമയൂഖലേഖയാ വിരാജമാനശേഖരം
മഹാകപാലിസമ്പദേ ശിരോജഡാലമസ്തു ന:

അര്‍ത്ഥം
ലലാടം = നെറ്റിത്തടം
ചത്വര = ഹോമകുണ്ഠം
ജ്വല = ജ്വലിക്കുന്ന
ധനഞ്ജയ = അഗ്നി
സ്ഫുലിംഗം = തീപ്പൊരി
ഭാ = പ്രകാശം
നിപീത = മുങ്ങി
പഞ്ചസായകം = കാമദേവൻ
നമഃ = നമിക്കുന്നു
നിലിമ്പനായകം = ദേവനായകൻ
സുധാ = അമൃത്
മയൂഖ = പ്രകാശരശ്മി
ലേഖ = നിര
വിരാജമാന = വിരാജിക്കുന്ന
ശേഖര = തല
മഹാ കപാലി = മഹാശിവൻ
സമ്പദേ = സമ്പത്ത്
ശിരോജടാല = ശിരസ്സിലെ ജട
അസ്തു = ആയിത്തീരട്ടെ
നഃ = നമുക്ക്

[നെറ്റിത്തടത്തിലെ തീപ്പൊരി ചിതറി ജ്വലിക്കുന്ന ഹോമകുണ്ഠത്തിൽ കാമദേവനെ മുക്കി ദേവനായകനെ നമിപ്പിച്ച് മധു തൂകുന്ന വിധുവിനെ തന്റെ ജടയിൽ വിരാജിപ്പിച്ച മഹാശിവന്റെ ജടയിലെ സമ്പത്ത് നമുക്കും  ആയിത്തീരട്ടെ.  ഒരു വരിയിൽ കാമദേവനെ ചുട്ടകഥ പറയുമ്പോൾ അടുത്ത വരിയിൽ ചന്ദ്രനെ വിശേഷിപ്പിക്കുന്നത് സുധാ മയൂഖ ലേഖ എന്നാണ്.]

ശ്ലോകം - 7
കരാളഫാലപട്ടികാത്‌ ധഗദ്ധഗദ്ധഗജ്ജ്വലാ
ധനഞ്ജയാധരീകൃത പ്രചണ്ഡപഞ്ചസായകേ
ധരാധരേന്ദ്രനന്ദിനീ കുചാഗ്രചിത്രപത്രക-
പ്രകല്‍പ്പനൈകശില്‍പ്പിനി ത്രിലോചനേ മതിര്‍മമ:

അര്‍ത്ഥം
കരാള = വലുതായ് തുറന്ന / ഭീകരമായ
ഫാല / ഭാല = നെറ്റി
പട്ടിക = തടം
ധഗധ് = തീ കത്തുന്നതിനെ കാണിക്കുന്നു
ജ്വലാ = ജ്വലിക്കുന്ന
ധനഞയ = തീ
ധരീകൃത = ധരിച്ച് [ആഹുതി കൃത എന്നും പാഠഭേദമുണ്ട്, ആഹുതിയർപ്പിച്ച്
പ്രചണ്ഡ = ഉഗ്രം  
പഞ്ചസായകൻ = കാമദേവൻ
ധരാ ധരേന്ദ്ര നന്ദിനീ = ഹിമവൽ പുത്രി
കുച = മാറിൽ
അഗ്ര =അറ്റത്ത്
ചിത്രപത്രക = ചിത്രം വരയ്ക്കാൻ
പ്രകല്പന = സാധിക്കുന്ന
ഏക = ഒരേ ഒരു
ശില്പിൻ = ശില്പി
ത്രിലൊചനൻ = മുക്കണ്ണൻ
മതി = ഭക്തി സ്തുതി ചിന്ത എന്നെല്ലാം അർത്ഥമുണ്ട്
മമ = ഞാൻ / [എന്റെ രതിർമ്മമ എന്നും പാഠഭേദമുണ്ട്, ഞാൻ ഇഷ്ടപ്പെടുന്നു]

[കാമദേവനെ ബലിയർപ്പിച്ച കത്തിക്കാളുന്ന നെറ്റിത്തടവും അതേ സമയം ഹിമവൽ പുത്രിയുടെ മാറിടത്തിൽ ചിത്രം വരയ്ക്കാൻ കഴിയുന്ന ഏക വ്യക്തിയും ആയ മുക്കണ്ണനെ ഞാൻ സ്തുതിക്കുന്നു / ഇഷ്ടപ്പെടുന്നു / ഭക്തിയോടെ സമീപിക്കുന്നു. നേരത്തെയുള്ള ശ്ലോകത്തിൽ പറഞ്ഞത് പോലെ ഇവിടെയും ആദ്യഭാഗത്ത് കാമനെ ഹോമിച്ചവനെന്നും പിന്നീട് ഹിമവൽ പുത്രിയുടെ മാറിടത്തിൽ ചിത്രം വരയ്ക്കുന്ന കാര്യവും ഒരുമിച്ചു പറയുന്നു.]

ശ്ലോകം - 8
നവീനമേഘമണ്ഡലീ നിരുദ്ധദുര്‍ദ്ധരസ്‌ഫുരത്‌
കുഹൂനിശീഥിനീതമ: പ്രബന്ധബന്ധുകന്ധര:
നിലിമ്പനിര്‍ഝരീ ധരസ്തനോതു കൃത്തിസിന്ധുര:
കലാനിധാനബന്ധുര: ശ്രിയം ജഗത്‌ദുരന്ധര:

അര്‍ത്ഥം
നവീന മേഘ മണ്ഡലീ = പുതിയ മേഘ മണ്ഡലം  
നിരുദ്ധ = തടഞ്ഞു നിർത്തിയ
ദുർധര =  ദുർധരമായത്  
സ്ഫുരൽ = സ്ഫുരിക്കുന്ന
കുഹു = അമാവാസി
നിശീഥിനി = രാത്രി
തമഃ = ഇരുട്ട്
പ്രബന്ധ = കെട്ടിവെച്ച
ബന്ധ = ബന്ധിച്ച
കന്ധര = കഴുത്ത്
നിലിമ്പ നിർഝരി = ഗംഗ
ധര = ധരിച്ച്  
തനോതു = തന്നാലും
കൃത്തി = തോൽ
സിന്ധുര = ആന
കലാ നിധാന  ബന്ധുരഃ = മനോഹരമായ ചന്ദ്രക്കല ചൂടി
ശ്രിയം = ശ്രീത്വം
ജഗത് = ലോകം  
ധുരന്ധര = മറ്റൊരാളെ സഹായിക്കുന്ന നേതാവ്

[കരിനീല മേഘങ്ങൾ തടഞ്ഞുനിർത്തിയ അമാവാസി രാത്രി പോലത്തെ നിറം കഴുത്തിനു ചുറ്റും കെട്ടിവച്ച് ഗംഗയെ ധരിച്ച് ആനത്തോലുടുത്ത് മനോഹരമായ ചന്ദ്രക്കല ചൂടി ലോകനേതാവായി നിൽക്കുന്ന ശിവൻ ഐശ്വര്യം പ്രദാനം ചെയ്താലും.]

ശ്ലോകം - 9
പ്രഫുല്ല നീലപങ്കജപ്രപഞ്ച കാളിമച്ഛഢാ
വിഡംബികണ്ഡകന്ധരാ രുചിപ്രബന്ധകന്ധരം
സ്‌മരച്ഛിദം പുരച്ഛിദം ഭവച്ഛിദം മഖച്ഛിദം
ഗജച്ഛിദാന്തകച്ഛിദം തമന്തകച്ഛിദം ഭജേ

അര്‍ത്ഥം
പ്രഫുല്ലം = വിരിഞ്ഞ
നീലപങ്കജം = നീലത്താമര  
പ്രപഞ്ചം = പ്രപഞ്ചം
കാളിമ = കറുപ്പു നിറം   [പ്രപഞ്ചകാളിമ ചേർത്തുപറയുമ്പോൾ കാളകൂടവിഷത്തെ സൂചിപ്പിക്കുന്നു]
ഛടാ = കൂട്ടം / കട്ടപിടിച്ച
വിഡംബ = അനുകരിച്ച
കണ്ഠം = കഴുത്ത്
രുചി = പ്രകാശം / ഭംഗി
പ്രബന്ധ = കെട്ടിയ
കന്ധരം = കഴുത്ത്
ഛിദം = നശിപ്പിച്ച  
സ്മരൻ = കാമദേവൻ
പുരൻ = ത്രിപുരാസുരൻ
ഭവ = സംസാരം [അഥവ വ്യാവഹാരിക ലോകം]
മഖ = യാഗം (ദക്ഷന്റെ)
ഗജൻ = ഗജാസുരൻ  
അന്ധകൻ = അന്ധകാസുരൻ  
തം = ആ / അങ്ങനെയുള്ള അന്തകൻ / യമൻ
ഭജേ = ഭജിക്കുന്നു

[വിരിഞ്ഞ നീലത്താമരയെ അനുകരിക്കും പോലെ  കാളകൂടവിഷത്തിന്റെ കട്ടപിടിച്ച നിറം കഴുത്തിനു ചുറ്റും ഭംഗിയോടെ കെട്ടി സ്മരനെ നശിപ്പിച്ചവനും, ത്രിപുരാസുരനെ നശിപ്പിച്ചവനും, വ്യാവഹാരിക ലോകത്തെ നശിപ്പിച്ചവനും, ദക്ഷന്റെ യാഗം നശിപ്പിച്ചവനും, ഗജാസുരനെ നശിപ്പിച്ചവനും, അന്ധകാസുരനെ നശിപ്പിച്ചവനും ആയിട്ടുള്ള ആ യമ നാശനെ ഭജിക്കുന്നു. ത്രിപുരങ്ങള്‍ ഒരു മനുഷ്യന്റെ ജീവിതത്തിലെ മൂന്ന് അവസ്ഥകളാണ്. ഉറക്കവും സ്വപ്നം കാണലും ഉണര്‍ന്നിരിക്കലും. ജീവനുള്ള ഒരുവന്‍ ജീവിക്കുന്നിടത്തോളം ഈ മൂന്ന് അവസ്ഥകളില്‍ ഏതെങ്കിലും ഒന്നില്‍ ആയിരിക്കും. ത്രിപുരാസുരന്‍ ഇങ്ങനെ മൂന്ന് പുരങ്ങളില്‍ മാറി മാറി വസിക്കുന്ന ആളാണ്.  ഈ അസുരനെ നശിപ്പിക്കാന്‍ മൂന്ന് പുരങ്ങളും ഒന്നിച്ച് നശിപ്പിക്കേണ്ടിയിരിക്കുന്നു.]

ശ്ലോകം - 10
അഗര്‍വ്വസര്‍വ്വമംഗളാകലാകദംബമഞ്ജരീ
രസപ്രവാഹമാധുരീ വിജൃംഭണാമധുവ്രതം
സ്‌മരാന്തകം പുരാന്തകം ഭവാന്തകം മഖാന്തകം
ഗജാന്തകാന്തകാന്തകം തമന്തകാന്തകം ഭജേ

അര്‍ത്ഥം
അഗര്‍വ്വ = ചെറുതല്ലാത്ത
സര്‍വ്വമംഗളാ = എല്ലാ മംഗളങ്ങളും
കലാകദംബം = കലകളുടെ കൂട്ടം
നിര്‍ഝരി = ഒഴുക്ക്  രസ പ്രവാഹ
മാധുരി = മധുരമുള്ള രസ പ്രവാഹം
വിജൃഭ = തുറന്ന/വികസിച്ച
മധു = തേന്‍
വ്രത = തീരുമാ‍നം / സ്വാധീനം / സേവ /ഇച്ഛ /നിഷ്ഠ
[മധുവില്‍ വ്രതമുള്ളവന്‍ / മധുവ്രത / വണ്ട്]

തുടര്‍ന്ന് ഛിദം എന്ന വാക്ക് മാറ്റി അന്തകം എന്ന് ചേര്‍ത്ത് ശ്ലോകം 9-ലെ വരികള്‍ പുനരവതരിപ്പിച്ചിരിക്കുന്നു

സ്മരൻ = കാമദേവൻ
പുരൻ = ത്രിപുരാസുരൻ
ഭവ = സംസാരം [അഥവ വ്യാവഹാരിക ലോകം]
മഖ = യാഗം (ദക്ഷന്റെ)
ഗജൻ = ഗജാസുരൻ  
അന്ധകൻ = അന്ധകാസുരൻ  
തം = ആ / അങ്ങനെയുള്ള അന്തകൻ / യമൻ
ഭജേ = ഭജിക്കുന്നു

[ഒട്ടും കുറഞ്ഞുവരാത്ത സര്‍വ്വ മംഗളങ്ങളും സകല കലകളുടെയും ഒഴുക്കും മധു രസ പ്രവാഹവും  നുകര്‍ന്ന് വളര്‍ന്ന വണ്ടായി കാമനെ കൊന്നവനും ത്രിപുരാസുരനെ കൊന്നവനും  വ്യാവഹാരിക ലോകത്തെ കൊന്നവനും  ദക്ഷന്റെ യാഗം കൊന്നവനും  ഗജാസുരനെ കൊന്നവനും  അന്ധകാസുരനെ കൊന്നവനും ആയിട്ടുള്ള ആ യമന്റെയും അന്തകനെ ഭജിക്കുന്നു.]

ശ്ലോകം - 11
ജയത്വദഭ്ര വിഭ്രമഭ്രമത്‌ഭുജംഗമസ്‌ഫുരത്‌-
ദ്ധഗ ദ്ധഗദ്വിനിര്‍ഗ്ഗമത്‌ കരാളഫാലഹവ്യവാട്‌
ധിമിത്‌ ധിമിത്‌ ധിമിത്‌ ധനന്‍മൃദംഗതുംഗമംഗള-
ധ്വനിക്രമപ്രവര്‍ത്തിത പ്രചണ്ഡതാണ്ഡവ: ശിവ:

അര്‍ത്ഥം
ജയ = ജയിക്കട്ടെ
ത്വദ് അംഗ = അങ്ങയുടെ അവയവങ്ങള്‍
വിഭ്രമല്‍ = ഇളകിയാടല്‍/മുന്നോട്ടും പിന്നോട്ടും ചലിക്കല്‍
ഭ്രമ = തിരിയുന്ന
ഭുജംഗ = പാമ്പ്
സ്ഫുരല്‍ = സ്ഫുരിക്കുന്ന
ധഗധ് = തീ കത്തുന്നതിനെ സൂചിപ്പിക്കുന്നു
നിര്‍ഗമല്‍ = നിര്‍ഗമിക്കുന്ന
കരാള = ഭയങ്കരമായ
ഫാല = നെറ്റിത്തടം
ഹവ്യം = യാഗത്തില്‍ അര്‍പ്പിക്കുന്നത്
വാട് = ആശ്ചര്യസൂചകമായി
ധിമി = മൃദംഗത്തിന്റെ നാദം
ധ്വനി = ശബ്ദം
തുംഗ = ഉയര്‍ന്ന
മംഗള = മംഗളകാരിയായ
ധ്വനിക്രമപ്രവര്‍ത്തിത = താ‍ളക്രമത്തില്‍ ചെയ്യുന്ന
പ്രചണ്ഡതാണ്ഡവം = ഉഗ്ര താണ്ഡവം
ശിവഃ = ശിവന്‍

[അംഗങ്ങള്‍ ഇളകിയാടിയുള്ള താണ്ഡവ ചലനങ്ങളോടെയും അതോടൊപ്പം തിരിയുന്ന/ഇളകുന്ന പാമ്പിനോടു കൂടിയും കത്തിക്കാളി നിഗ്ഗമിക്കുന്ന ഭയങ്കരമായ നെറ്റിത്തടത്തിലെ ഹോമകുണ്ഠത്തോടെയും മൃദംഗത്തിന്റെ ധിമിധ്ധിമി എന്നുയര്‍ന്നു കേള്‍ക്കുന്ന താളത്തില്‍ ആ താളത്തിനനുസരിച്ച് ഉഗ്ര താണ്ഡവ നടനമാടുന്ന ശിവന്‍ ജയിക്കട്ടെ.]

ശ്ലോകം - 12
ദൃഷദ്വിചിത്രതല്‍പ്പയോര്‍ ഭുജംഗമൌക്തികസ്രജോര്‍-
ഗ്ഗരിഷ്ഠരത്നലോഷ്ഠയോ: സുഹൃദ്വിപക്ഷപക്ഷയോ
തൃണാരവിന്ദചക്ഷുഷോ: പ്രജാമഹീമഹേന്ദ്രയോ
സമം പ്രവര്‍ത്തയന്‍മന: കദാ സദാശിവം ഭജേ

അര്‍ത്ഥം -
ദൃഷദ് = പാറ/വലിയൊരു കല്ല്
വിചിത്ര തല്പം = വിചിത്രമായ കിടക്ക/കട്ടില്‍
ഭുജംഗം = പാമ്പ്
മൌക്തികസ്രജം = മുത്തുമണിമാല
ഗരിഷ്ട = തടിച്ച
രത്ന = രത്നം
ലോഷ്ട = മണ്ണാങ്കട്ട
സുഹൃദ് = സുഹൃത്ത്
വിപക്ഷന്‍ = സ്വപക്ഷത്തില്ലാത്തവന്‍ (ശത്രു)
പക്ഷന്‍ = സ്വപക്ഷത്തുള്ളവന്‍ / ബന്ധു
തൃണം = പുല്ല്
അരവിന്ദം = താമര  
ചക്ഷുസ്സ്=  കണ്ണുകള്‍
പ്രജ = പ്രജകള്‍
മഹീ = മഹിമയേറിയ
മഹേന്ദ്രന്‍ = ഇന്ദ്രന്‍
സമം = സമമായി
പ്രവര്‍ത്ത യത് മന = ആരുടെ മനസ്സാണോ ഒരു പോലെ പ്രവര്‍ത്തിക്കുന്നത് / കാണുന്നത്
കദാ = എങ്ങനെ/എപ്പോള്‍
സദാശിവം = സദാശിവന്‍
ഭജേ = ഭജിക്കുന്നു

[പാറയും തല്പവും സര്‍പ്പവും മാലയും രത്നവും മണ്ണാങ്കട്ടയും ഒരുപോലെ കണ്ട്, സ്വപക്ഷത്തുള്ളവനേയും സ്വപക്ഷത്തില്ലാത്തവനേയും (ശത്രു-മിത്ര ഭേദമില്ലാതെ) ഒരു പോലെ സുഹൃത്തായിക്കണ്ട്, പുല്ലും താമരയും ഒരേ കണ്ണുകൊണ്ട് ഒരു പോലെ കണ്ട് (ഭംഗിയും അഭംഗിയും എന്ന വേര്‍തിരിവില്ലാതെ), പ്രജയും മഹനീയ രാജാവും ഒരു പോലെ കണ്ട് എന്നു ഞാന്‍ സദാശിവനെ ഭജിക്കും.]

ശ്ലോകം - 13
കദാ നിലിമ്പനിര്‍ഝരീ നികുഞ്ജകോടരേ വസന്‍
വിമുക്തദുര്‍മതിം: സദാ ശിരസ്ഥമഞ്ജലിം വഹന്‍
വിമുക്തലോലലോചനോ ലലാമഫാലലഗ്നക:
ശിവേതി മന്ത്രമുച്ചരന്‍ കദാ സുഖീ ഭവാമ്യഹം

അര്‍ത്ഥം
കദാ = എന്ന്‍
നിലിമ്പനിര്‍ഝരി = ഗംഗ
നികുഞ്ജം = വള്ളിക്കുടില്‍
കോടര = ഗുഹ
വസന്‍ = വസിക്കുക
വിമുക്ത = മുക്തനായി
ദുര്‍മതി = ചീത്ത വിചാരങ്ങള്‍
ശിരസ്തമഞ്ജലി വഹന്‍ = ശിരസ്സില്‍ തൊഴുകൈയ്യും വഹിച്ചുകൊണ്ട്
വിമുക്ത = മുക്തനാക്കപ്പെട്ട
ലോലം = ഇളകിയാടുന്ന
ലോചനം = കണ്ണ്   [ഇളകിയാടുന്ന ലോചനം / ഉറയ്ക്കാത്ത ദൃഷ്ടി /  പലതില്‍ ശ്രദ്ധിക്കുന്ന.  അപ്പോള്‍ അതില്‍ നിന്നു മുക്തനായിട്ടുള്ളാവന്‍ / ഉറച്ച ദൃഷ്ടിയോടെയുള്ളവന്‍ / ഒന്നില്‍ത്തന്നെ ധ്യാനിച്ചിരിക്കുന്നവന്‍]
ലലാമം = തൊടുകുറി
ഫാലം= നെറ്റിത്തടം
ലഗ്നക = മദ്ധ്യസ്ഥന്‍
ശിവ ഇതി = ശിവന്‍ എന്ന
മന്ത്രമുച്ഛരന്‍ = മന്തമുച്ഛരിച്ച്
കദാ = എന്ന്
സുഖീ = സുഖമുള്ളവന്‍
ഭവാമി അഹം = ഭവിക്കുന്‍ ഞാന്‍

[എന്നാണു ഞാന്‍ ഗംഗാ തീരത്തെ നികുഞ്ജത്തിനകത്ത് ഒരു ഗുഹയില്‍ എല്ലാ ചീത്ത വിചാരങ്ങളില്‍ നിന്നും മുക്തനായി ശിരസ്സില്‍ കൂപ്പുകൈയ്യ് വഹിച്ചുകൊണ്ട് കഴിയുക.  എന്നാണു ഞാന്‍ നെറ്റിയ്ക്കു മദ്ധ്യഭാഗത്തായി തൊടുകുറി തൊട്ട് ശിവന്‍ എന്ന മന്ത്രവും ഉരുവിട്ട് ധ്യാനനിരതനായി സുഖമുള്ളവനായി ഭവിക്കുക]

ശ്ലോകം - 14
ഇദംഹി നിത്യമേവ മുക്തമുത്തമോത്തമം സ്‌തവം
പഠന്‍ സ്‌മരന്‍ ബ്രുവന്നരോ വിശുദ്ധിമേതി സന്തതം
ഹരേ ഗുരൌ സുഭക്തിമാശു യാതി നാന്യഥാഗതിം
വിമോഹനം ഹി ദേഹിനാം സുശങ്കരസ്യ ചിന്തനം

അര്‍ത്ഥം
ഇമം = ഇതിനാല്‍
ഹി = തീര്‍ച്ചയായും
നിത്യം = എന്നും
ഏവം = മാത്രം
ഉക്തം = പറഞ്ഞ
ഉത്തമോത്തമം = ഉത്തമത്തില്‍ ഉത്തമം
സ്തവം = സ്തോത്രം  
പഠന്‍ = പഠിക്കുക
സ്മരന്‍ = സ്മരിക്കുക
ഭ്രുവന്‍ = പറയുക
വിശുദ്ധി = വിശുദ്ധി
ഇതി = ഇപ്രകാരം
സംതതം = നിര്‍ത്താതെ
ഹരേ ഗുരൌ = ഹരന്‍ എന്നഗുരു
സുഭക്തി = നല്ല ഭക്തി
ആശു = വേഗം
യാതി = പോകുക
ന = അല്ല/ഇല്ല
അന്യഥ = മറ്റൊന്ന്
ഗതിം = ഗതി
വിമോഹനം = മായാമോഹം
ഹി = തീര്‍ച്ചയായും
ദേഹിനാം = ദേഹമെന്ന
ചിന്തനം = ചിന്തിക്കൽ

[ഇതിനാല്‍ തന്നെ ഇപ്രകാരം വിശുദ്ധിയോടെ ഹരനെന്ന ഗുരുവില്‍ നല്ല ഭക്തിയോടെ ഉത്തമത്തിലും ഉത്തമമായി പറഞ്ഞ സ്തോത്രം മാത്രം എന്നും നിരന്തരം പഠിച്ചും  സ്മരിച്ചും പറഞ്ഞും ജീവിക്കുന്നവര്‍  ദേഹമെന്ന മായാമോഹം അകന്ന് ശിവനിലേയ്ക്ക് നയിക്കപ്പെടും, മറ്റൊരു ഗതി ഉണ്ടാകില്ല.]

ഇനി വസന്തതിലകത്തിലെഴുതിയ അവസാ‍ന ഭാഗം: ഇതാണ് ഫലശ്രുതി

ശ്ലോകം - 15
പൂജാവസാനസമയേ ദശവക്ത്രഗീതം
യഃശംഭു പൂജനമിദം പഠതി പ്രദോഷേ
തസ്യഃസ്ഥിരാം രഥഗജേന്ദ്രതുരംഗയുക്താം
ലക്ഷ്മിം സദൈവസുമുഖിം പ്രദതാതി ശംഭു

അര്‍ത്ഥം
പൂജാവസാന സമയേ = പൂജ അവസാനിച്ച സമയം
ദശവക്ത്രഗീതം = 10 തലയുള്ളവന്റെ ഗീതം / രാവണഗീതം
യഃ = യാതൊരുവന്‍
ശംഭു പൂജനമിദം = ശംഭുവിന്റെ പൂജയ്ക്കായി ഇവിടെ
പ്രദോഷേ = പ്രദോഷ സന്ധ്യകളില്‍
തസ്യഃ = അവന്
സ്ഥിരാം = സ്ഥിരമായി  
രഥ - ഗജേന്ദ്ര -തുരംഗ യുക്താം = തേരും ആനയും കുതിരയും ചേര്‍ന്ന
ലക്ഷിം സദൈവ സുമുഖിം = സുമുഖിയായ ലക്ഷിയും / ഐശ്വരവും
പ്രദതാതി ശംഭുഃ = ശിവന്‍ നല്‍കും

ഓം നമശിവായ: